Con trai đầu lòng của Ngọc Mai (27 tuổi, An Phú , Thuận An) mới 5 tháng tuổi, mắc viêm gan B cấp tính. Da em bé vàng vọt, chậm tăng cân, chướng bụng. Bé chưa phải dùng thuốc, song thường xuyên quấy khóc, mệt mỏi.

Mai cho biết bé chưa được tiêm vaccine phòng viêm gan B khi chào đời do gia đình chưa chú ý chủng ngừa cho con. Hiện, gia đình đang tuân thủ chặt chẽ chỉ định của bác sĩ để điều trị bệnh cho em bé.

Bác sĩ CKI Đặng Thị Ngọc Quế, Trưởng khoa Tiêm ngừa – PKĐK sunwin tai xỉu cho biết trẻ sơ sinh có thể nhận được kháng thể truyền từ mẹ trong lúc mang thai và cho bú, nếu người mẹ đã chích ngừa đầy đủ. Tuy nhiên, lượng kháng thể này không đủ để bảo vệ em bé trước vô vàn mầm bệnh trong môi trường. Bệnh ở trẻ nhỏ thường dễ trở nặng, để lại di chứng, cản trở sự phát triển về thể chất, trí não và tinh thần. Do đó, gia đình nên cho con chích ngừa đầy đủ để có sức khỏe tốt, lớn lên khỏe mạnh.

Vaccine viêm gan B

Theo Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, trẻ nhỏ lây trực tiếp từ mẹ bị viêm gan B có nguy cơ 90% chuyển mạn tính, tiến triển gây xơ gan, ung thư gan cao. Thống kê cho thấy 30% người mắc viêm gan B mạn tính sẽ tiến triển thành xơ gan, 5-10% sẽ tiến triển thành ung thư gan.

Việt Nam nằm trong khu vực virus gây bệnh lưu hành mạnh. Do đó, em bé mới sinh bắt buộc chủng ngừa viêm gan B. Vaccine viêm gan B giúp ngăn ngừa tới 95% nguy cơ nhiễm bệnh, được tiêm trong vòng 24 giờ sau khi ra đời, sau đó bổ sung khi 6 tuần tuổi và các mốc thời gian tiếp theo.

Vaccine lao sơ sinh

Theo Bộ Y tế, Việt Nam là nước có gánh nặng bệnh lao cao với 169.000 người mắc bệnh lao và 12.000 người tử vong do lao năm 2021, xếp thứ 11 trong 30 nước có gánh nặng bệnh nhân lao cao trên thế giới. Số lượng và tỷ lệ tử vong do lao trong hai năm 2020-2021 tăng trở lại so với giai đoạn trước đây. Người dân đang phải đối mặt nguy cơ bệnh lao bùng phát trong cộng đồng.

Việc tiêm vaccine phòng lao muộn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh hoặc khiến em bé nhiễm lao ngay những ngày đầu sau sinh do hệ miễn dịch còn yếu ớt. Các thể lao hạch, lao màng bụng, lao da, lao xương, lao khớp, lao màng não, lao màng tim… có tỷ lệ tử vong cao. Nếu may mắn được cứu sống, trẻ vẫn phải chịu những di chứng về thần kinh, vận động, tổn thương đa cơ quan…

Vaccine có hiệu quả phòng ngừa các hình thái lao nguy hiểm, trong đó có lao viêm màng não với độ bảo vệ đến 70%. Do đó, Bộ Y tế khuyến cáo tiêm vaccine phòng lao cho em bé trong vòng 1 tháng đến 1 năm sau sinh, trong đó thời gian vàng để chủng ngừa là 24 giờ sau sinh. Trẻ chỉ cần chích một mũi duy nhất trong suốt đời.

Vaccine 6 trong 1

Ở 6 tuần tuổi, trẻ được chích vaccine phối hợp 6 trong 1 để phòng bệnh ho gà, bạch hầu, uốn ván, viêm gan B, bại liệt và Hib. Mũi tiêm cũng giúp giảm biến chứng nặng khi mắc bệnh, để trẻ phát triển khỏe mạnh. Vaccine có phác đồ 4 liều, em bé tiếp tục chích ba mũi còn lại lần lượt vào 3 tháng, 4 tháng và 16-18 tháng tuổi, cần hoàn thành đủ phác đồ trước 2 tuổi.

Hiện, số ca mắc các bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib ở trẻ nhỏ đã thuyên giảm đáng kể nhờ chương trình Tiêm chủng mở rộng. Tuy nhiên, theo bác sĩ Quế, các bệnh này vẫn chưa được loại trừ hoàn toàn mà vẫn bùng phát lẻ tẻ và có thể quay lại. Vì vậy, gia đình cần cho trẻ chích ngừa đúng, đủ lịch.

Vaccine ngừa phế cầu khuẩn

Phế cầu, tên khoa học Streptococcus pneumoniae là nguyên nhân gây hàng loạt bệnh như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết, viêm tai giữa… Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê năm 2015, toàn cầu có khoảng 8,9 triệu ca viêm phổi do phế cầu, trong đó, 257.000 ca tử vong ở nhóm dưới 5 tuổi.

Bác sĩ Quế cho biết, các bệnh do phế cầu trước đây chỉ xuất hiện ở trẻ lớn nhưng nay cũng xảy ra ở nhóm 2-3 tháng tuổi. Do đó, trẻ em từ 6 tuần tuổi trở lên nên chủng ngừa phế cầu để bảo vệ hệ hô hấp. Vaccine phế cầu hiệu quả 97% ngừa các bệnh do phế cầu khuẩn, 49% ngừa nhiễm virus hô hấp khác, ngoài ra giúp giảm tình trạng kháng kháng sinh do virus phế cầu gây ra.

Hiện vaccine phế cầu 10 được chỉ định cho em bé từ 6 tuần đến 5 tuổi với nhiều phác đồ khác nhau, còn loại phế cầu 13 dành cho trẻ từ 6 tuần tuổi và người trưởng thành.

Vaccine Rotavirus

Rotavirus là một trong những nguyên nhân thường gặp gây tiêu chảy cấp ở trẻ em. Do đó, vaccine ngừa virus này được bào chế ở dạng uống, gồm hai đến ba liều (tùy loại vaccine) cách nhau một tháng.

Tại Việt Nam, virus gây bệnh có thể lây lan dễ dàng ở trẻ nhỏ, gây tiêu chảy nặng, nôn mửa, sốt và đau bụng. Trẻ có thể ăn kém, sụt cân, chậm lớn hoặc gặp biến chứng nặng khác.

Vaccine Rotavirus ngăn chặn nguyên nhân chính gây tiêu chảy cấp. Em bé cần được uống liều đầu tiên lúc 6 tuần tuổi, các liều cách nhau một tháng. Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ, cứ 10 trẻ chủng ngừa thì có 9 trẻ được bảo vệ khỏi các tình trạng sốt, nôn mửa, tiêu chảy; 7 đến 8 trẻ không mắc bệnh. Hiện có ba loại vaccine Rotavirus, độ tuổi tối đa được sử dụng là 6 hoặc 8 tháng tuổi, chỉ có trong tiêm chủng dịch vụ.

Từ những nốt mụn nước nhỏ, bà Thu Hương 60 tuổi (An phú) gặp biến chứng zona thần kinh kèm loét da vùng lưng, đau nhức không thể ngủ. Khi nhập viện, các nốt mụn nước đã lan rộng, có dịch đục, hóa mủ, trợt loét. Bác sĩ chẩn đoán bà gặp biến chứng zona thần kinh, da nhiễm trùng nặng do tự đắp đậu xanh giã nát lên nốt mụn.

Sau khoảng một tháng điều trị, vết thương đã lành nhưng cơn đau kéo dài do tổn thương dây thần kinh ở da, xuất hiện tại vị trí da trợt loét cũ, đau buốt tận óc. Người phụ nữ không thể ăn, ngủ bình thường, cơ thể mệt mỏi, khó chịu.

Tương tự, ông Nguyễn Hoàng Thảo (50 tuổi, ở Tân Uyên) bất tiện khi sinh hoạt hàng ngày do bệnh zona. “Khó chịu nhất khi ngồi ghế, tôi phải ngồi một bên, phần bên kia bị mụn nước mọc phủ đùi”, ông Thảo nói. Triệu chứng ban đầu là đau rát và ngứa dữ dội tại bắp đùi sau, khi gãi vết thương lan rộng rồi chuyển thành loét, đau buốt.

Tại cơ sở y tế địa phương, bác sĩ chẩn đoán ông mắc bệnh zona biến chứng tổn thương dây thần kinh da. Bệnh nhân cho biết thêm chưa tiêm vaccine thủy đậu vì đã mắc bệnh từ nhỏ, không nghĩ virus thủy đậu có thể gây bệnh zona.

Chị Phong Lan (35 tuổi, Dĩ An, TP HCM) mắc bệnh nhiều năm nay, không nghiêm trọng nhưng thường xuyên tái phát, ảnh hưởng sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Vùng zona ở đùi trái, đau dọc theo hạch thần kinh từ háng xuống khiến chị Lan đi lại khó khăn. Đồng thời, chỗ nổi nốt đỏ cũng căng tức, vừa nóng rát vừa đau, rất khó chịu.

Bs CKI Nguyễn Văn Hoàng, trưởng khoa da liễu, PKĐK sunwin tai xỉu , cho biết zona thần kinh là biến chứng của zona, một bệnh da do nhiễm virus varicella zoster (VZV) gây ra. Đây cũng là tác nhân gây bệnh thủy đậu.

Zona thần kinh được điều trị tốt nhất trong vòng 72 giờ tính từ khi có tổn thương. Việc gãi vết thương hoặc đắp đậu xanh, các các lá thuốc nam như bệnh nhân Hương và bệnh nhân Thảo có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, gây loét và kích ứng da.

Theo Cục Khám chữa bệnh, Bộ Y tế, bệnh zona gặp ở mọi lứa tuổi, thường xuất hiện ở người già, trẻ em, người có bệnh nền, sức đề kháng yếu. Virus có khả năng “ngủ đông” trong các tế bào, hạch thần kinh, bùng phát khi gặp điều kiện thuận lợi như suy giảm miễn dịch, tuổi cao, stress, suy nhược cơ thể, làm việc quá sức… Zona gây tổn thương dọc sợi dây thần kinh và cả đầu tận sợi thần kinh trong da, khiến người mắc cảm thấy rất đau.

Bên cạnh đó, người bệnh còn chịu tình trạng đau đớn kéo dài, gọi là cơn đau sau zona. Các cơn đau này xuất hiện sau khi vết thương ngoài da đã lành. Đau nhiều khiến người bệnh bị giảm khả năng lao động, ảnh hưởng nhiều đến tâm lý, giấc ngủ và chất lượng cuộc sống. Theo bác sĩ Hoàng, tình trạng này thường gặp, thống kê ở Mỹ cho thấy cứ 5 người mắc thì có 1 người bị đau sau zona.

Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ đăng tải thông tin về 130 nghiên cứu được thực hiện ở 26 quốc gia vào năm 2014, cho thấy tỷ lệ mắc ở Bắc Mỹ, châu Âu và châu Á – Thái Bình Dương khoảng 1 đến 5 ca trên 1.000 người một năm. Hơn 30% bệnh nhân bị đau dai dẳng trên một năm. Nguy cơ tái phát đau thần kinh sau zona từ 1 đến 6%. Tỷ lệ nhập viện từ 2 đến 25 ca trên 100.000 người một năm, cao hơn ở người già.

Nguyên nhân gây đau kéo dài là tình trạng viêm, hoại tử và xơ hóa các đầu mút tận cùng thần kinh cảm giác do virus gây ra. Biến chứng xuất hiện do người bệnh bỏ lỡ thời gian vàng để điều trị, hoặc chữa bằng mẹo dân gian khiến bệnh trở nặng.

Để chủ động phòng zona thần kinh, người dân cần tiêm vaccine, theo dõi sức khỏe, tập thể dục đều đặn, ăn uống khoa học, nghỉ ngơi hợp lý… Khi tổn thương xuất hiện ở vị trí nhạy cảm như nửa bên mặt phải hoặc mắt, mọi người cần khám bác sĩ chuyên khoa da liễu ngay để hạn chế tổn thương mắt, tránh nguy cơ giảm thị lực hoặc mù lòa, sẹo vùng mặt.

Bác sĩ CKI Đặng Thị Ngọc Quế, Trưởng khoa Tiêm ngừa – PKĐK sunwin tai xỉu , cho biết tiêm vaccine ngừa bệnh zona là cách phòng bệnh hiệu quả nhất. Hai liều vaccine có hiệu quả phòng bệnh và biến chứng hơn 90% đối với người lớn từ 50 tuổi trở lên.

Hiện Việt Nam chưa có vaccine ngừa zona. Vì hai bệnh có cùng tác nhân gây ra, nên người chưa mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm ngừa có thể nhiễm bệnh thông qua tiếp xúc với dịch mụn nước hoặc hít phải những mảnh nhân của virus. Mầm bệnh có thể gây bệnh thủy đậu, sau đó tiến triển thành zona khi virus tái hoạt động.

Để phòng bệnh, mọi người nên tiêm vaccine phòng virus varicella zoster gây bệnh thủy đậu cũng như zona. H

Theo Bác sĩ CKI, Đặng Thị Ngọc Quế, trưởng khoa tiêm ngừa PKĐK Bình an, Dại nằm trong nhóm các bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ tử vong cao nhất. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê Việt Nam ghi nhận từ 70 đến 100 trường hợp tử vong mỗi năm. 8 tháng đầu năm 2023, cả nước có 61 ca tử vong, tăng 17 người so với cùng kỳ năm ngoái.

Giới chức nhận định nguyên nhân chủ yếu là người dân chủ quan phòng bệnh, không tiêm vaccine sau khi bị con vật cắn. Vì vậy, các bước xử trí sau khi bị con vật cắn, cào tiếp tục được nhắc lại, trong đó có biện pháp tiêm chủng, nhằm phòng ngừa bệnh dại.

Rửa vết thương ngay khi bị cắn

Bộ Y tế hướng dẫn người dân rửa kỹ các vết thương dưới vòi nước chảy trong vòng 15 phút với xà phòng hoặc nước sạch khi bị chó mèo cắn, cào hoặc có nguy cơ phơi nhiễm. Sau đó, người dân sát khuẩn vết thương bằng cồn 45-70 độ hoặc cồn iốt nhằm giảm thiểu lượng virus dại tại vết cắn.

Nếu không có cồn iốt, mọi người có thể dùng rượu, xà phòng các loại, dầu gội, dầu tắm để rửa vết thương ngay sau khi bị cắn. Vết thương không cần băng kín, hạn chế rạch, nặn máu, đắp lá do khiến virus xâm nhập nhanh hơn vào cơ thể.

Không chờ chó mèo chết mới tiêm phòng

Virus gây bệnh xâm nhập vào cơ thể thông qua nước bọt của con vật và các vết cắn, cào, liếm. Sau đó, virus chạy dọc theo các dây thần kinh đến tủy sống và não bộ. Tùy theo vị trí vết cắn, lượng virus đi vào cơ thể, thời gian phát bệnh dại ở mỗi người khác nhau, có thể chưa đến một tuần hoặc trên một năm.

Nếu vết cắn ở vùng đầu, mặt, cổ, đầu ngón tay, nơi có các mút thần kinh và gần với hệ thần kinh trung ương, tốc độ virus di chuyển lên não bộ nhanh hơn, thời gian phát bệnh càng ngắn. Khi khởi phát, tỷ lệ tử vong là 100%.

Do đó, khi bị chó cắn, mọi người cần tiêm vaccine phòng càng sớm càng tốt, không nên chờ chó, mèo chết hoặc xác định bị dại thì mới đi tiêm phòng. Bên cạnh đó, người nhà không nên vội đập chết chó, mèo khi bị cắn mà nên báo chính quyền địa phương để có biện pháp xử lý kịp thời.

Tiêm đủ mũi vaccine và huyết thanh

Người chưa chủng ngừa sẽ được chỉ định phác đồ 4-5 mũi vaccine, tiêm bắp hoặc tiêm trong da. Nếu vết thương ở mức độ nặng, bác sĩ có thể chỉ định tiêm thêm huyết thanh kháng dại.

Người đã tiêm phòng hoặc hoàn thành các mũi cơ bản, chỉ cần tiêm thêm hai mũi khi bị chó, mèo cắn. Người dân cần tiêm đủ mũi, đúng lịch để phòng bệnh hiệu quả nhất.

Ngoài ra, tùy vào tình trạng vết thương, bác sĩ có thể chỉ định tiêm ngừa uốn ván trong vòng 24 giờ đầu sau khi bị cắn, do vi trùng uốn ván có mặt khắp mọi nơi, xâm nhập vào cơ thể qua vết thương hở dù lớn hay nhỏ.

Theo dõi sau tiêm ngừa

Sau khi tiêm vaccine, người dân cần ở lại cơ sở tiêm chủng đủ 30 phút để theo dõi và xử trí phản ứng nếu có, đồng thời theo dõi sức khỏe tại nhà 24-48 giờ đồng hồ. Tiêm vaccine có thể gặp một số phản ứng gồm: đau, quầng đỏ, sưng, ngứa tại chỗ tiêm; toàn thân sốt, đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi.

Mọi người nên uống nhiều nước, ăn đầy đủ chất dinh dưỡng và nghỉ ngơi hợp lý, tập các môn thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, chạy bộ. Người dân không nên uống rượu bia trong thời gian tiêm vaccine để đảm bảo cơ thể sinh miễn dịch tốt nhất.